Język kurdyjski w Turcji

Z okazji obchodzonego 26 września Europejskiego Dnia Języków już po raz kolejny my- autorzy zrzeszeni w grupie Blogi Językowe i Kulturowe- postanowiliśmy zorganizować akcję o nazwie Miesiąc Języków.

Tym razem będzie ona przebiegała pod hasłem "RÓŻNORODNOŚĆ JĘZYKOWA".

Między 2 a 25 września codziennie o godzinie 10:00 będziecie mogli odkrywać nowe wpisy poświęcone językom, dialektom i gwarom, które na co dzień rzadziej goszczą na naszych blogach. I tak na przykład wczoraj na blogu japonia-info pojawił się ciekawy wpis o językach riukiuańskich (TUTAJ), a jutro o geosynonimach opowie blog Studia,parla,ama (TUTAJ)

Serdecznie zapraszamy! 

Bohaterem dzisiejszego wpisu będzie język kurdyjski. Dlaczego akurat on? Kurdowie są najliczebniejszą mniejszością etniczną w Turcji (jest ich około 12,5 miliona z ponad 80 milionów ludzi mieszkających w tym kraju) i siłą rzeczy to właśnie ich ich język i kultura wyraźnie zaznaczają się w tureckiej codzienności. 

Dla uściślenia dodam jeszcze, że oprócz Turcji Kurdowie zamieszkują także tereny Iraku (około 7 milionów), Syrii (1,5 miliona), Iranu (około 6 milionów), dążąc do utworzenia autonomicznego państwa Kurdystan. Około 100 tysięcy Kurdów mieszka też w krajach Kaukazu Południowego i Północnego. Nie będę się dalej wgłębiać w ten złożony temat, bo nie polityka, a języki są dziś w naszym zainteresowaniu, więc jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o Kurdach, materiały znajdziecie na przykład TUTAJ lub TUTAJ. 

Przechodzimy z powrotem do wątku głównego, czyli języka kurdyjskiego. Szacuje się, że posługuje się nim około 22 do nawet 30 milionów osób, choć oczywiście ciężko to ocenić z uwagi na rozproszenie Kurdów po świecie. Należy on do rodziny języków indoeuropejskich, a grupy indoirańskich (podobnie jak np. perski, pasztuński i beludżi). Dzieli się na kilka dialektów, z których głównym jest kurmandżi (północnokurdyjski), a kolejne to sorani (środkowokurdyjski) i sine (południowokurdyjski).

Tureccy Kurdowie używają dialektu kurmandżi. Język ten nie jest jednak traktowany w Turcji na równi z tureckim i nie ma statusu języka oficjalnego, ponieważ zgodnie z zapisami tureckiej konstytucji „Żaden język poza językiem tureckim nie powinien być nauczany jako język ojczysty obywateli Turcji w żadnej instytucji zajmującej się szkoleniem lub edukacją”. Mało tego, do 1991 roku publiczne posługiwanie się językiem kurdyjskim było przestępstwem! W późniejszym okresie nastawienie do tego języka zdecydowanie zelżało, pojawiły się pierwsze programy w kurmandżi w tureckiej telewizji, a w 2009 roku ruszył kurdyjski kanał TRT (TUTAJ znajdziecie jego stronę). Niestety, aktualnie ze względu na skomplikowaną sytuację polityczną nastawienie do wszystkiego co kurdyjskie jest w Turcji znowu bardzo niechętne (na zasadzie skojarzenia Kurd = terrorysta) i odbija się to negatywnie na wielu aspektach życia kulturowego i językowego tej społeczności.

Kurdyjski to bardzo ciekawy język również dlatego, że zależnie od regionu geograficznego zapisywany jest trzema różnymi alfabetami. 

 Dla przykładu "Mały Książę" po kurdyjsku- wydanie z zapisem alfabetem arabskim i łacińskim 

  


W Turcji (i Syrii) stosuje się wersję opartą o alfabet łaciński, nazywaną Bedirxan lub Hawar, która wygląda bardzo nam znajomo:
A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, I, Î, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, Û, V, W, X, Y, Z
Jest ona jednak ciągłym źródłem zatargów z władzami tureckimi, które niechętnie (lub wcale) wyrażają zgodę np. na oficjalny zapis nazwisk kurdyjskich w dokumentach z wykorzystaniem liter X, W oraz Q, które nie występują w alfabecie tureckim.

W Iraku i Iranie stosowany jest 33-literowy alfabet oparty o zmodyfikowany alfabet arabski, który uzupełniono o samogłoski:
ى, ێ, ﮪ , ﻭﻭ, ﻭ , ﯙ , ﻥ , ﻡ , ﻝ, ڵ, ﮒ, ﮎ, ﻕ, ڤ, ﻑ, ﻍ, ﻉ, ﺵ, ﺱ, ﮊ, ﺯ, ڕ, ﺭ, ﺩ, ﺥ, ﺡ, ﭺ, ﺝ, ﺕ, ﭖ, ﺏ, ه‌, ﺍ

Natomiast w krajach kaukaskich i innych krajach byłego ZSRR w użyciu jest 32-literowy alfabet oparty o zmodyfikowaną cyrylicę:
А, Б, В, Г, Г', Д, Е, Ә, Ә́, Ж, З, И, Й, К, К', Л, М, Н, О, Ö, П, П', Р, Р', С, Т, Т', У, Ф, Х, Һ, Һ', Ч, Ч', Ш, Щ, Ь, Э, Q, W.

Aktualnie trwają prace nad stworzeniem alfabetu ujednoliconego, nazywanego Yekgirtú, który ma zastąpić obecnie stosowane systemy zapisu i obowiązywać we wszystkich dialektach kurdyjskich. Ma on uprościć komunikację, a przy okazji stać się elementem cementującym tożsamość Kurdów jako jednolitego narodu. Jego 34 litery mają wyglądać tak:
A, B, C, D, E, É, F, G, H, h', I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, x', Y, Z

Na koniec jeszcze kilka ciekawostek związanych z językiem kurdyjskim:
- początki języka kurdyjskiego sięgają XI wieku,
- pierwsza gramatyka języka kurdyjskiego została opublikowana w 1787 roku,
- dużą rolę w rozwoju literackiego języka kurdyjskiego odegrały misje chrześcijańskie, przeważnie ewangelickie, i sporządzane na ich potrzeby przekłady ksiąg Pisma Świętego,
- z kurdyjskim spokrewnione są blisko języki o tak egzotycznych nazwach jak gorani i zazaki,
- kurdyjski jest oficjalnym językiem w Iraku.

Tutaj posłuchać możecie kilku podstawowych słów po kurdyjsku: 

Spodobał się Wam Miesiąc Języków? Moje wpisy z poprzednich lat znajdziecie pod tymi linkami:
Edycja III (2017): TUTAJ
Edycja II (2016): TUTAJ